Historia gazownictwa
![](/media/timeline_point_image/dsc-4362_point.jpg)
Pierwsze wynalazki i doświadczenia z gazem palnym
John Clayton wymyśla proces prażenia węgla bez dostępu powietrza. Dzięki temu Anglia stanie się kolebką gazownictwa klasycznego opartego o produkcję gazu z węgla kamiennego.
1684
![](/media/timeline_point_image/book-bindings-books-bookshelf-768125_point.jpg)
Historia naturalis curiosa
Dzieło Gabriela Rzączyńskiego, polskiego jezuity i przyrodnika, wymienia źródła ropy naftowej i gazu ziemnego w okolicach Krosna i Iwonicza.
1721
![](/media/timeline_point_image/petroleum-cm05_point.jpg)
Nafta zamiast solanki
We wsi Słoboda Rungurska, znajdującej się obecnie na terenie Ukrainy, zamiast spodziewanej solanki w szybie pojawia się nafta – to pierwsze wydobycie nafty we wsi, gdzie powstanie później kopalnia ropy naftowej zajmująca przez jakiś czas jedno z pierwszych miejsc w Europie.
1771
![](/media/timeline_point_image/dsc-0870-mini_point.jpg)
Gazowe światło po raz pierwszy oświetla dom mieszkalny
Powstaje też prototyp butli gazowej. To lampa ze świńskiego pęcherza wypełnionego gazem, zaopatrzonego w rurkę, z której wydobywa się płomień. Wynalazcą jest Sir Wiliam Murdoch, szkocki inżynier, znany przede wszystkim z zastosowania gazu do oświetlania mieszkań.
1792
![](/media/timeline_point_image/dsc-0509-mini_point.jpg)
W Birmingham w Anglii powstaje pierwsza gazownia
Murdoch uruchamia produkcję gazu węglowego, używa go między innymi do oświetlenia mieszkania i fabryki. Jak to działa? Węgiel jest ogrzewany bez dostępu powietrza, co powoduje jego rozkład, powstaje koks, smoła oraz gaz palny, zwany gazem świetlnym, węglowym lub miejskim.
1795
![](/media/timeline_point_image/philippe-lebon_point.png)
Powstaje „przenośna gazownia”
Philippe Lebon, francuski inżynier i chemik, pomysłodawca silnika spalinowego, opatentował tzw. termolampę, która daje światło w wyniku spalania gazu, niestety proces ten daje nieprzyjemny zapach, przez co wynalazek Lebona nie zyskuje szerszego poparcia.
1799
![](/media/timeline_point_image/soho-manufactory-ca-1800_point.jpg)
Lampy gazowe w Soho Manufactory
Murdoch zapala ponad dwa i pól tysiąca lamp gazowych, by oświetlić zakład przemysłowy Soho Manufactory, wytwórnię silników parowych.
1802
![](/media/timeline_point_image/london-bigben-27038026452_point.jpg)
Ulice Londynu w świetle lamp gazowych
Ulice Londynu po raz pierwszy jasne po zmroku! Pojawiają się pierwsze lampy gazowe.
1807
![](/media/timeline_point_image/dsc-0553-mini_point.jpg)
Pierwsza gazownia w Londynie
W Londynie zaczyna działać pierwsza gazownia, a na ulicach miasta świeci już 140 lamp ulicznych.
1813
![](/media/timeline_point_image/book-bindings-books-bookshelf-768125_76d157a3e5b0fa340d22e8cb3f6fb49f_point.jpg)
Dzieło "ojca polskiej geologii"
Publikacja książki Stanisława Staszica, dzięki niej nazwanego „ojcem polskiej geologii”, pod tytułem „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”. To w tym dziele pierwszy raz pojawia się nazwa Karpaty, a autor analizuje kolejno wybrane obszary Polski pod względem geologicznym.
1815
![](/media/timeline_point_image/dsc-1258-mini_point.jpg)
Ruszają kolejne gazownie!
Gazowe światło oświetla nie tylko ulice, ale i dworce, teatry czy urzędy. W Paryżu dzieje się to w 1815 roku, w Baltimore w USA w 1824 roku, dwa lata później w Wiedniu i Hanowerze, w 1826 roku dołącza Berlin, a w 1835 roku Petersburg i Moskwa.
1818
![](/media/timeline_point_image/lighthouse-lantern-room-with-fresnel-lens_point.png)
Latarnia morska w Gdańsku
Latarnia morska w Gdańsku, jako druga na świecie, zapłonęła światłem gazowym! 1 stycznia rusza mała gazownia, która pracuje tylko na jej potrzeby.
1819
![](/media/timeline_point_image/dsc-1160-mini_point.jpg)
Kraków pierwszym miastem, w którym zapłonęła latarnia gazowa
Karol Mohr, profesor cesarsko-królewskiego Instytutu Technicznego, pionier gazownictwa na ziemiach polskich, zastosował gaz koksowniczy do oświetlenia ulicy Gołębiej, jednak... nie na długo, bowiem jego pomysł nie zyskał uznania.
1830
![](/media/timeline_point_image/dsc-0887_point.jpg)
Pierwsza fabryka w Warszawie oświetlona gazem
To również pierwsza w tym mieście odlewnia żelaza i metali kolorowych, należąca do braci Evans.
1835
![Zachodnia pierzeja Rynku i Wielka Waga Lata 1770-1850, domena publiczna/Wikimedia Commons Zachodnia pierzeja Rynku i Wielka Waga Lata 1770-1850, domena publiczna/Wikimedia Commons](/media/timeline_point_image/waga_point.png)
Światło gazowe we Wrocławiu
To w zajeździe „Pod Złotą Gęsią” zapalono pierwsze lampy gazowe w tym mieście. Stało się to dzięki doświadczeniu Heinricha Mainecke, który praktykował wcześniej w drezdeńskim zakładzie inżyniera Blochmana.
1843
![](/media/timeline_point_image/warsaw1861_point.jpg)
Latarnie gazowe na Placu Zamkowym w Warszawie
To pierwsze próby, utrudnione, gdyż gaz trzeba było dostarczać na miejsce w butlach i krótkotrwałe, ponieważ niebawem, ze strachu przed wybuchami, prace nad gazyfikacją wstrzymano. Warszawa musiała na światło gazowe poczekać jeszcze kilka kolejnych lat.
1844
![Julius von Minutoli: Litografia ukazująca Poznań, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, wolne zasoby Julius von Minutoli: Litografia ukazująca Poznań, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, wolne zasoby](/media/timeline_point_image/minutoli-posen-palast-gorka-wolne-zasoby_point.jpg)
W Poznaniu powstaje niewielka fabryka gazu
Inżynier Jan Netrebski, pionier przemysłu maszynowego w tym mieście, oświetla gazem drukarnię przy ulicy Wielkiej. Dołącza ona tym samym do coraz liczniejszych w Polsce zakładów oświetlanych gazem.
1845
We Wrocławiu rozbłysło 857 latarni...
Pod nadzorem Rudolfa Blochmanna powstaje bowiem Zakład Oświetlenia Gazowego przy ulicy Tęczowej. Właścicielem gazowni jest Towarzystwo Oświetlenia Gazowego, 10 lat później gazownia zostaje przekazana w zarząd miastu.
1847
...podobnie jak w Szczecinie...
Powstaje Zakład Gazowniczy w Szczecinie przy ulicy Kolumba. Kiedy fachowcy z drezdeńskiej firmy Blochmannna kończą pracę, do 1643 gospodarstw płynie gaz, a na ulicach płonie światło 593 latarni. Tym samym Szczecin awansuje do grona miast nowoczesnych.
1848
...oraz Gdańsku!
Tuż przed świętami, 21 grudnia rozbłysło tam 312 latarni. Dwa dni wcześniej zaczyna działać wybudowany przez Francuzów i Anglików Zakład Oświetlenia Gazowego. Dzięki temu przedsiębiorstwu oświetlonych zostaje także 508 domów prywatnych.
1853
![](/media/timeline_point_image/ignacy-lukasiewicz_point.jpg)
Pierwsza lampa naftowa
Pierwsza lampa naftowa rozświetla wystawę apteki „Pod Złotą Gwiazdą” we Lwowie. Jej wynalazcą jest Ignacy Łukasiewicz, farmaceuta i przedsiębiorca, społecznik, a przede wszystkim pionier przemysłu naftowego w Europie. Jego wynalazek to prawdziwa rewolucja, niebawem zostanie wykorzystany po raz pierwszy podczas operacji chirurgicznej w łyczakowskim szpitalu. To początek nowej ery.
1853
![](/media/timeline_point_image/obiekty3d8532-wynik_point.jpg)
Gaz zaczyna grzać
To dzięki niemieckiemu wynalazcy palnika gazowego, Robertowi Bunsenowi, który dzięki mieszaniu gazu z powietrzem uzyskuje większą jasność i temperaturę płomienia. Anglicy Petit i Smith zaczynają produkować pierwsze grzejniki gazowe.
1855
Gazowe latarnie w Poznaniu...
14 listopada wieczorem w Poznaniu zapłonęło 414 latarni ulicznych. Zaraz potem gaz rozświetla również domy prywatne, sklepy, instytucje – aż 1500 lamp świeci pod koniec tego roku w mieście! To dzięki uruchomieniu Gazowni Miejskiej, wybudowanej przez angielskiego inżyniera Johna Moore.
1856
...Warszawie...
27 grudnia rusza gazownia w Warszawie. „Gazownia na Powiślu”, początkowo własność tego samego Towarzystwa, w 1925 roku zostanie przekazana miastu, odtąd działa jako Gazownia Miejska Miasta Stołecznego Warszawa.
1856
...i Krakowie
22 grudnia latarnie gazowe zapłonęły na Rynku Głównym w Krakowie. Gaz dostarcza gazownia na Kazimierzu, wybudowana przez Niemieckie Kontynentalne Towarzystwo Gazowe.
1857
![](/media/timeline_point_image/04-10-20189907-1-wynik_point.jpg)
Pierwsza kąpiel w wodzie ogrzanem piecykiem gazowym!
To dzięki wynalazkowi Anglika, Benjamina Waddy Maughana. W tym czasie gaz zaczyna mieć coraz to nowe zastosowania, pojawiają się kuchenki gazowe, lodówki, żelazka, maszynki do palenia kawy, kotły, kominki i inne urządzenia.
1868
![](/media/timeline_point_image/obiekty3d8510-1-wynik_point.jpg)
Światło gazowe zyskuje nową moc i barwę
To przemyślny wynalazek Austriaka, Carla Auera von Welsbacha – siatka żarowa, kawałek bawełny nasączonej niepalnymi związkami, która w płomieniu gazowym rozżarza się i emituje mocne światło, nie ulegając spaleniu. Wynalazek ten stosowany jest to dziś.
1885
![](/media/timeline_point_image/witold-zglenicki_point.jpg)
W Baku zaczyna się trwająca do dziś historia wierceń podmorskich
Wynalazcą umożliwiających je urządzeń jest inżynier Witold Zglenicki, uczeń Mendelejewa, wybitny geolog. Zglenicki stanie się tym samym światowym pionierem wydobycia morskiego. Zwany jest tez „polskim Noblem” - cały swój imponujący majątek przeznaczy na rozwój nauki.
1896
![Szyby naftowe w okolicy Jasła, domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe Szyby naftowe w okolicy Jasła, domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe](/media/timeline_point_image/3-2-0-6494-1-szyby-naftowe-w-okolicach-jasa_point.jpg)
Gaz ziemny ujarzmiony na Podkarpaciu
Gaz, który pojawiał się pod wysokim ciśnieniem w trakcie wydobycia ropy naftowej, dotąd wypuszczany w powietrze lub będący przyczyną pożarów i eksplozji, wreszcie zostaje wykorzystany. Z odwiertu na złożu ropo-gazowym w Schodnicy (obecnie na Ukrainie) zostaje wprowadzony wprost do paleniska kotła gazowego w rafinerii. Początki wykorzystania gazu ziemnego na ziemiach polskich związane są z wydobyciem ropy naftowej na Podkarpaciu.
1896
![](/media/timeline_point_image/wacaw-wolski_point.jpg)
1000 metrów w głąb ziemi!
Do tak głębokich pokładów roponośnych w rejonie Borysławia dotarło „dłuto dla przemysłu naftowego” - wynalazek polskiego inżyniera, Wacława Wolskiego herbu Lubicz oraz Kanadyjczyka, Williama Henry'ego Mac Garveya, którzy wspólnie opatentowali tę przełomową metodę. Wolski jako pierwszy na świecie zastosował sprężony gaz do wydobywania ropy naftowej - skroplił gazy naftowe i wynalazł tzw. „wiertniczy taran hydrauliczny”.
1907
![](/media/timeline_point_image/04-10-20189927-2-wynik_point.jpg)
Gaz grzeje na coraz większą skalę
Wykorzystuje się go bowiem jako paliwo w kotłach, dzięki któremu ciepło jest rozprowadzane rurociągami, by ogrzewać mieszkania i inne instytucje. W tym czasie też, przy kopalniach zagłębia borysławskiego powstają gazownie, których zadaniem jest odgazowywanie wież wiertniczych w celu uniknięcia pożarów.
1909
![](/media/timeline_point_image/74694109_6f2c3fca8cd43140d6c0593ceb715d26_point.jpg)
Rusza pierwszy polski koncern naftowy
W Drohobyczu, ówczesnym cetnrum polskiego przemysłu naftowego, powstaje Państwowa Fabryka Olejów Mineralnych „Polmin” - jedna z największych i najnowocześniejszych na owe czasy. Działać będzie z sukcesem 30 lat. Zmiotą ją wojenne bombardowania.
1909
![](/media/timeline_point_image/bundesarchiv-bild-183-r00740-boryslaw-erdlgewinnung_point.jpg)
Pierwszy odwiert gazowy – wieś Białkówka pod Krosnem
1912
![](/media/timeline_point_image/dsc04655-mini_point.jpg)
Pierwszy gazociąg przesyłowy gazu ziemnego
Prowadzi z Borysławia do rafinerii w Drohobyczu. Początkowo gaz wykorzystywany jest do opalania tamtejszych kotłów, następnie wysyłany jest też do innych zakładów przemysłowych.
1912
![](/media/timeline_point_image/dsc-9339-mini_point.jpg)
Wybucha I wojna światowa
I wojna światowa odciska swoje piętno na działaniu wielu zakładów. 122 gazownie działające na terenach polskich pod zaborami przeżywają trudny czas. Pracownicy są powoływani do wojska, brakuje węgla, spada produkcja, a jednocześnie zapotrzebowanie przemysłu na gaz rośnie.
1914
![](/media/timeline_point_image/dsc-9359-mini_point.jpg)
Polska odzyskuje niepodległość
Okres po odzyskaniu niepodległości przez Polskę to także dla przemysłu gazowego czas trudności związanych ze zniszczeniami wojennymi czy brakiem węgla. Niektóre gazownie są likwidowane, powstają nowe, np. w Gdyni, Radomiu. Do czasu wybuchu II wojny światowej w Polsce działać będą 104 gazownie.
1918
![Gazociąg w okolicy Jasła, domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe Gazociąg w okolicy Jasła, domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe](/media/timeline_point_image/3-1-0-8-6662-1-rury-gazocigu-biegnce-nad-rzek-przy-drodze-lww-stryj_point.jpg)
Gaz i związane z nim idee płyną coraz szerzej
W tym roku oddany zostaje gazociąg z Jasła do Gorlic. Sieć gazociągów rozrasta się, obejmując coraz to nowe miejsca, gaz płynie między innymi z odkrytego w tym roku zagłębia gazu ziemnego w Daszawie do Stryja. Za dwa lata sieć gazociągów na Podkarpaciu będzie miała już 68 kilometrów, w 1921 r. powstała bowiem spółka „Międzymiastowe gazociągi” zajmująca się budową sieci i dystrybucją.
1920
![domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe domena publiczna/Narodowe Archiwum Cyfrowe](/media/timeline_point_image/3-1-0-8-1395-1-mini_point.jpg)
Setki kilometrów nowych gazociągów
Gaz dociera do Lwowa, w 1934 r. do Tarnowa. Ogółem do 1939 r. wybudowano w Polsce ponad 800 km gazociągów przesyłowych gazu ziemnego. Największą inwestycją Polski przed II wojną światową była budowa gazociągu centralnego Roztoki - Warszawa, doprowadzającego gaz ziemny do Centralnego Okręgu Przemysłowego. Do 1939 r. zrealizowano I etap inwestycji, doprowadzając gaz do Sandomierza, Rzeszowa, Stalowej Woli i Skarżyska Kamiennej.
1928
![Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Mościcach - hala kompresorów amoniakalnych Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Mościcach - hala kompresorów amoniakalnych](/media/timeline_point_image/pastwowa-fabryka-zwizkw-azotowych-w-mocicach-hala-kompresorw-amoniakalnych-mini_point.jpg)
Gaz ziemny dla przemysłu
W 1933 roku po raz pierwszy w Polsce, w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Tarnowie, zastosowano gaz ziemny jako surowiec chemiczny do syntezy amoniaku. W końcu lat 30-tych XX wieku rozpoczęto budowę gazociągów do Centralnego Okręgu Przemysłowego, w celu zasilania gazem ziemnym zakładów przemysłowych w tym rejonie.
1933
![](/media/timeline_point_image/6-widok-wntrza-budynku-piecowego_point.jpg)
Wojna potrzebuje przemysłu zbrojeniowego, a przemysł gazu
Podczas II wojny światowej niemieckie fabryki potrzebowały go dużo. Dlatego władze okupacyjne znacznie zwiększyły wydobycie gazu ziemnego na Podkarpaciu. W latach 1941-42 wybudowano gazociąg Opary-Lwów-Przemyśl-Stalowa Wola, łączący złoża we wschodnim i zachodnim zagłębiu naftowym. W 1944 r. gazociąg gazu ziemnego dociera z Mościc do Krakowa.
1939
![](/media/timeline_point_image/4pazdziernik-ostatni2124-wynik_point.jpg)
Koniec wojny, czas odbudowy
Po zakończeniu II wojny w nowych granicach Polski znalazły się około 262 gazownie węglowe, które stały się własnością miast. Większość z tych zakładów nie działała, zniszczona przez działania wojenne. Poważnym problemem był też brak wykwalifikowanych pracowników. W zachodniej, północnej i centralnej części Polski odbudowywano gazownie, w pozostałej części inwestowano w system gazu ziemnego, przesuwając się stopniowo z gazociągami w kierunku północnym i zachodnim.
1945
![](/media/timeline_point_image/dsc-9240_point.jpg)
Sieć przestawia się na gaz ziemny
Rozległa sieć przesyłowa powstaje na terenie Górnego i Dolnego Śląska, sięgając aż do Krakowa, Łodzi i Warszawy. Po półwieczu działania, z powodu spadającej produkcji w koksowniach sieć zostanie przestawiona na gaz ziemny. W ciągu 50 lat istnienia sieci gazu koksowniczego przesłano nią około 65 mld m³ gazu.
1949
![](/media/timeline_point_image/dsc-4362_dc6c99a331aa87b51491a4baf0793a85_point.jpg)
Państwo przejmuje gazownie, rośnie popyt na gaz
W większych miastach kraju zakłady przechodzą w struktury Centralnego Zarządu Gazownictwa w Warszawie. Mniejsze gazownie pozostają pod nadzorem gmin i zarządów miast. Duże gazownie węglowe są modernizowane i rozbudowane. W 1950 r. gazociąg z gazem ziemnym ze złóż na Podkarpaciu dociera na Górny Śląsk, a w 1951 r. do Warszawy.
1950
![](/media/timeline_point_image/dsc-2017_point.jpg)
Pierwszy podziemny magazyn gazu ziemnego
Pierwszy podziemny magazyn gazu ziemnego w Europie zostaje uruchomiony w wyeksploatowanym złożu gazu w Roztokach, koło Jasła.
1954
![Płomień ze spalania gazu ziemnego Płomień ze spalania gazu ziemnego](/media/timeline_point_image/shutterstock-71340199-mini_point.jpg)
Odkrycie największego w Polsce złoża gazu
W 1958 roku nastąpiło odkrycie największego w Polsce złoża gazu ziemnego – Przemyśl. Przez lata intensywnego wydobycia było to najważniejsze krajowe źródło błękitnego paliwa. Do 2018 roku wydobyto z niego aż 65 mld m3 gazu. Do niedawna wydawało się, że złoże jest już na wyczerpaniu, jednak ostatnie badania wskazują, że w złożu może być jeszcze dodatkowe 20 mld m3 gazu.
1958
![](/media/timeline_point_image/dsc-2021_point.jpg)
Powstaje pierwsza tłocznia gazu
Pierwsza tłocznia gazu, ważny element systemów przesyłania gazu równoważący jego ciśnienie, powstaje w Żurawicy, w okolicach Przemyśla. W tym czasie rośnie też import gazu ziemnego z byłego ZSRR, a co za tym idzie budowane są nowe gazociągi, w Jarosławiu powstaje ważny węzeł sieciowy, to z niego popłynie gaz na Śląsk i do Warszawy. Okrywane są coraz to nowe złoża gazowe.
1965
![](/media/timeline_point_image/dsc-1998-mini_point.jpg)
Odkrycie złoża gazu ziemnego Załęcze/Wiewierz
Łączne zasoby wydobywalne złoża Załęcze/Wiewierz wynoszą ok. 20,4 mld m3 gazu ziemnego.
1971
![](/media/timeline_point_image/20131004-102912-2_point.jpg)
9000 km gazociągów w Polsce!
Sieć gazowa sięga do kolejnych miast, gaz ziemny mają Gdańsk, Białystok, Poznań, Szczecin, Wrocław, Piła oraz Śląsk.
1975
![](/media/timeline_point_image/iax8789-mini_point.jpg)
Odkrycie złoża gazu ziemnego Żuchlów
Łączne zasoby wydobywalne złoża Żuchlów wynoszą ok. 24,5 mld m3 gazu ziemnego.
1978
![](/media/timeline_point_image/4pazdziernik-ostatni4309-wynik_point.jpg)
Gasną piece kolejnej gazowni węglowej
Wyposażenie gazowni w Poznaniu zostaje sprzedane do Chin. Kilkunastu jej pracowników przez długi czas pracuje tam przy montażu i nadzorowaniu działania urządzeń z tego zakładu.
1985
![](/media/timeline_point_image/4pazdziernik-ostatni4276-wynik_point.jpg)
Koniec ery gazowni węglowych
Jako ostatnia z większych zostaje wyłączona ta w Świnoujściu. Jeszcze przez jakiś czas działa mała miejska gazownia w Międzylesiu, na Dolnym Śląsku. Zostaje wygaszona w 1998 r. Tym samym kończy się era gazownictwa klasycznego w Polsce – wszyscy odbiorcy zostają podłączeni do sieci z gazem ziemnym.